محبت و مهرورزی؛ کلید فتح قلب ها

«رئوف» به معنای «بسیار مهربان» و «رحمان» به معنای «مهربان» از جمله صفات برجسته خداوند سبحان است که در قرآن مجید، مکرر بدان ها اشاره شده است.

خداوند متعال به عنوان کانون محبت، همواره بندگان خود به وی‍ژه آدمیان گهنکار را مورد مهرورزی و تفقد قرار داده، چنان که شیخ اجل سعدی شیرازی در دیباچه «گلستان» اثر یگانه خود آورده است:

«هر گه یکی از بندگان گهنکار پریشان روزگار دست انابت به امید اجابت به درگاه حق جل و علا بردارد، ایزد تعالی در وی نظر افکند، بازش بخواند، حق سبحانه و تعالی فرماید: یا ملائکتی قد استحییت من عبدی و لیس له غیری فقد غفرت له. دعوتش اجابت کردم و امیدش برآوردم که از بسیاری دعا و زاری بنده شرم دارم.

کرم بین و لطف خداوندگار

گنه بنده کرده است و او شرمسار»

اما مظهر صفت مهرورزی و محبت خداوند بر روی زمین، وجود آسمانی «محمد مصطفی»(ص) خاتم النبیین است، چنانکه خداوند، رسول خود را چنین تمجید می کند: تو صاحب خُلقی عظیم هستی.

خدای متعال، پیامبر خود را در کنار این تمجید و ستایش، تشویق به رفتار نیک در تبلیغ دین و داشتن اخلاق حسنه در جذب دل های مردم کرده است و در آیه ای دیگری می فرماید:

اگر تندخو و پرخاشگر و سخت دل بودی این مردم سرکش و نابسامان و خشن خود به خود از جذب به تو و پیرامونت جدا و پراکنده می‏شدند.

بدون شک این اخلاق بهشتی، رفتار محبت آمیز و آغشته به مهروزی نبی مکرم اسلام بود که دل های سنگ، را جان شیفته و مجذوب خود ساخت.

چنانکه مولانا به استناد به چنین جاذبه ای، در مثنوی شاهکار جهانشمول خود در تمجید محبت و مهرورزی آورده است:

از محبت خارها گل می شود

وز محبت سرکه ها مُل می شود

از محبت دردها شافی شود

از محبت سِجن گلشن می شود

بی محبت روضه گلخُن می شود

از محبت نار نوری می شود

وز محبت دیو حوری می شود

از محبت سنگ روغن می شود

از محبت موم آهن می شود

از محبت نوش نیشی می شود

وز محبت شیر موشی می شود

وز محبت شاه بنده می شود

رعایت اخلاق، محبت و مهرورزی یا فشرده کلام «خوش اخلاقی» از جمله صفات پسندیده و مواهب الهی است که فرد برخوردار از آنها را از دیگر افراد جامعه متفاوت می سازد.

خوش اخلاق کسی است که با گشاده رویی، زبانی ملایم و برخوردی شاد و محبت آمیز با مردم روبرو می شود.

دین مبین اسلام همواره مسلمانان را به حُسن خلق و مهرورزی در گفتار و رفتار فراخوانده و از درشتی و تندخویی بازداشته است، چنانکه نبی مکرم اسلام(ص) می فرماید:

اسلام همان خوش رویی است.

در برخی روایات نیز برای خوش اخلاقی آثاری همچون دفع گناه، پاک کردن کینه ها و جلب محبت خدا و مردم ذکر شده است.

حجت الاسلام «علیرضا شاه فضل» پژوهشگر اخلاق در گفت وگو با خبرنگار اجتماعی ایرنا، اقامه اخلاق و برپا ساختن یک جامعه اخلاقی را در صدر اهداف بعثت گرامی پیامبر اسلام و تمامی پیامبران عنوان می کند.

وی جامعه اخلاقی را بهترین جامعه توصیف کرده و می گوید: در چنین جامعه ای، معیارهای مادی دیگر در اولویت قرار ندارند و غنی و فقیر خود را خادم یکدیگر می دانند و جامعه بسوی تعالی سوق می یابد.

این پژوهشگر دینی، جامعه اخلاقی را با روح و روان انسان سازگار دانسته و ادامه می هد: با شکل گیری یک جامعه اخلاقی، امنیت و آرامشی که مردم در جامعه به آن نیاز دارند، تامین می شود.

شاه فضل همچنین به تبعات رعایت نکردن اخلاق و نبود محبت در جامعه اشاره کرده و می گوید: وقتی جامعه ای از اخلاق و محبت فاصله می گیرد، در واقع از انسانیت دور خواهد شد و در این هنگام خُلق وخوی حیوانی در جامعه رخنه می کند.

مسوول نهاد رهبری در دانشگاه علوم پزشکی کاشان ادامه می دهد: در چنین جامعه ای، انسان گرگ انسان و صفات رذیله برجسته می شود.

شاه فضل می گوید: احساس تنهایی، گسترش خشونت و هرج ومرج و تضییع حقوق دیگران نتایج یک جامعه دور از اخلاق و مهروزیست.

نبود مهروزی و محبت در جامعه و نتایج آن، همچنین از دید کارشناسان و صاحبنظران علوم اجتماعی دور نمانده و آنها نیز جاری و ساری بودن این رفتارها در جامعه را در ارتقا بهداشت روانی مردم بسیار مفید ارزیابی می کنند.

دکتر «مجید ابهری» متخصص علوم رفتاری و آسیب شناس اجتماعی، محبت و مهرورزی و رعایت اخلاق را امری توامان ارثی و اکتسابی دانسته و می گوید: نقش اکتسابی در این میان کمی پر رنگ تر است، زیرا کودکان چنین رفتارهایی را از والدین خود می آموزند.

وی سپس با اشاره به ویژگی رفتار افراد مبادی اخلاق و مهرورز، می افزاید: پیامبر اسلام(ص) مظهر مهر و عطوفت هستند، از این رو باید با پیروی از ایشان شاخصه های عطوفت و مهربانی را در خود حفظ و تقویت کنیم.

دکتر ابهری، «همدلی» را نخستین شاخص محبت و مهرورزی در افراد دانسته و می گوید: این همدلی باعث قوام رابطه فرد با اعضای خانواده و سایر افراد جامعه می شود.

وی می افزاید: همچنین افراد مهرورز نسبت به اشتباهات دیگران با «گذشت» برخورد می کنند، چنانکه حضرت محمد(ص) وقتی فردی که به سر مبارکشان خاکستر می ریخت و مریض شده بود، ایشان به عیادت او رفتند.

این متخصص علوم رفتاری و آسیب شناس اجتماعی می افزاید: افرادی که مهرورزی را سرلوحه رفتار خود قرار می دهند، نباید در مقابل عمل نیکشان توقع پاداش داشته باشند زیرا انسان ها خانواده خدا هستند و خداوند پاداش لطف و محبت چنین افرادی را به آنها باز می گرداند.

دکتر ابهری ادامه می دهد: افراد مبادی اخلاق هیچگونه محبتی را ولو کوچک از دیگران دریغ نمی کنند. منظور از محبت انجام کارهای بزرگ نیست ، گاه بذل یک «لبخند»، تاثیر شگرفی برجای می گذارد.

وی می افزاید: افراد مهرورز هیچگاه در قبال رفتار خود منتظر پاسخ نمی مانند، زیرا محبت را فقط برای گسترش محبت و نیز انسانیت و تحقق آرمان های والای عاطفی بشری انجام می دهد.

دکتر ابهری سپس به کارکرد محبت در جامعه پرداخته و می گوید: محبت و مهرورزی در صورت نهادینه شدن، ضریب بهداشت و امنیت روانی جامعه را ارتقا می بخشد.

وی ادامه می دهد: نبود محبت در جامعه نیز باعث بروز افسردگی و اضطراب، انزوا و فردگرایی در جامعه می شود.

دکتر ابهری همچنین می افزاید: با کاهش روحیه محبت و مهرورزی، فرهنگ عذرخواهی و تشکر در جامعه رنگ می بازد و خشونت و کینه ورزی جای آنها را می گیرد.

این متخصص علوم رفتاری و آسیب شناس اجتماعی، افزایش روحیات منفی و نیز بزه های اجتماعی نظیر دزدی، درگیری و قتل را ثمره نبود اخلاق، محبت و مهرورزی در جامعه عنوان می کند.

فرجام سخن آنکه، در روزگارانی که «دل» انسان ها پا در «گِل» دارد و از سود و زیان و خوف زوال از صفا و لطف خالی شده، رعایت اخلاق و محبت و مهرورزی می تواند کلید فتح قلب ها باشد و مسیر آسمانی زیستن را برای آنها چراغانی سازد.

بد نیست به بهانه میلاد رحمت للعالمین، با بهره گیری از آموزه های اخلاقی این اُسوه محبت، در رفتارهای خود تجدید نظر کرده و با تقویت صفات خدایی و پسندیده ای چون مهرورزی، بستر زندگی مناسبی را برای خود و همنوعان در این عصر عصبیت فراهم سازیم.

فراموش نکنیم محبت و مهرورزی ودیعه ای الهی و جاری در تمام پدیده های خلقت است و کنایه سهراب سپهری به انسان ها به خاطر غفلت آنها از آموختن محبت و مهرورزی از طبیعت می تواند زنگ هشداری باشد:

من ندیدم دو صنوبر را با هم دشمن

من ندیدم بیدی، سایه اش را بفروشد

به زمین

رایگان می بخشد

نارون شاخه خود را به کلاغ

هر کجا برگی هست شوق من می شکفد.

از: امید غیاثوند